جایگاه سیاسی هر کس در جامعه گویای تکلیف و حقوق سیاسی اوست. امام خمینی ره ­اسلام را دینی به تمامی سیاسی معرفی می‌کرد و مشارکت سیاسی را امری هدایت‌بخش و بالاتر از یک حق و به عنوان تکلیفی دینی بر عهده همگان چه زن و چه مرد می‌دانست. از دیدگاه وی هدف نهایی انسان، رسیدن به درجه کمال و نزدیکی به خداست. بنابراین جایگاه سیاسی زن را نیز در راستای همین هدف تعریف کرد.

در مقام تحقق این جایگاه در طول دوره رهبری انقلاب اسلامی و پس از عمر بابرکت خود با وصیتنامه سیاسی- دینی، آحاد مردم مسلمان اعم از زن و مرد را به مشارکت در پاسداری از اسلام، استقلال، و مبارزه با استکبار و... دعوت کرد. زنان ایرانی نیز با پیروی از آن رهبر بزرگ در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس به ایفای تکلیف دینی پرداخته و جایگاه والایی را در حقوق سیاسی برای خود احرازکردند.

­---------------------------------------------------------------------

* مائده رضایی:­ پژوهشگر و طلبه درس خارج فقه و اصول مؤسسه علمی- تحقیقی مکتب نرجس ^{علیهاالسلام} و دانشجوی دکترای جامـعة المصطفی العـالـمیة واحد مشهد/ Hoze_Rezaie@Yahoo.com

چکیده

امامان همیشه خود را جانشینان برحقِ پیامبر  ^{صلی الله علیه و آله و سلم­} معرفی کرده و جز خود را شایسته منصب خلافت نمی‌دانستند. با وجود این امام رضا ^{علیه السلام} به رغم اصرار مأمون، خلافت را نپذیرفت و در نهایت با فشار و تهدید او به شرط عدم دخالت در کارها، ولی‌عهدی را قبول کرد. چرایی دوری گزیدن امام رضا ^{علیه السلام} از حکومت از دیرباز مورد بحث بوده است. این نوشتار شکل حکومت مورد نظر مأمون را، علت امتناع امام رضا ^{علیه السلام} از پذیرفتن خلافت می‌داند و مسئله آن بررسی شکل حکومتی است که مأمون در نظر داشت. جستار پیشِ‌رو به شیوه تحقیقی- تحلیلی و با تکیه بر اسناد کتابخانه‌ای فراهم آمده و دستاوردهای آن چنین است: عدم مشروعیت در بین آل عباس و عرب‌ها چالش اصلی مأمون بود. وی سعی کرد با طرفداری از آل محمد ^{صلی الله علیه و آله و سلم­} مشروعیت کسب کند. بدین منظور بر آن شد که خلافت را با کنترل و اشراف خودش به امام رضا ^{علیه السلام} ­واگذار کند. امام ^{علیه السلام} ­به‌هیچ وجه تسلیم این خواسته مأمون نشد. لذا او امام ^{علیه السلام} را به اجبار ولی‌عهد خویش ساخت تا از جایگاه معنوی ایشان به نفع حکومتش بهره ببرد. مأمون همچنین تلاش کرد مشروعیت الهی امامان شیعه ^{علیهم السلام} ­را به نفع خود مصادره کند؛ از این روی دو دخترش را به همسری امام رضا و امام جواد ^{علیهم السلام} درآورد؛ اما هیچ کدام از اغراض مأمون از نگاه امام رضا ^{علیه السلام} ­دور نماند. بنابراین امام ^{علیه السلام} ­به‌گونه‌ای رفتار کرد که مردم بدانند مأمون خیرخواه خاندان پیامبر نیست. ایشان با روشی نرم و به‌دور از خشونت با مأمون مقابله کرد و توانست مانع رسیدن او به اهدافش شود. امام ^{علیه السلام} پیشنهاد خلافت را قبول نکرد. چنانکه ولایت‌عهدی را به‌شرط عدم دخالت در امور پذیرفت تا مردم بدانند آنچه از مأمون و کارگزارانش سرمی‌زند به دستور ایشان نبوده است. همچنین امام رضا و امام جواد ^{علیهاالسلام} ­از دختران مأمون فرزندی نداشتند.

---------------------------------------------------------------------

*احمد ابراهیمی زاده: دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ و تمدّن ملل اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و طلبه ­سطح چهار حوزه علمیه خراسان.