چکیده

عصر امام رضا ^{علیه السلام} دوران اوج خلافت عباسی و زندگی متجملانه و پر اسراف درباریان بود. دریافت مالیات‌های سنگین، غارت و مصادره‌ اموال و زندگی اشرافی با اموال شبهه‌ناک اصل سرمایه را در فعالیت‌های اقتصادی به خطر انداخته‌بود و ناامیدی را برای قاطبه‌ مردم در ساختن زندگی بهتر رقم‌زده‌بود و کشاورزی و صنعت مورد بی‌ مهری قرار‌گرفته‌بود.

از این رو امام رضا ^{علیه السلام} با درک واقعیت‌های جامعه و نیاز مردم، همچون طبیبی دوار به مداوای اوضاع آشفته‌ جامعه پرداختند و برای توانمندسازی اقتصاد جامعه توجّه به سرمایه‌ حلال، تحذیر از ثروت‌اندوزی، بالابردن کیفیت کالای تولیدی، توجّه به حقوق کارگران، حمایت از صنعت و حرفه‌های مختلف، تجارت و صادرات، تأمین اجتماعی و ایجاد روحیه‌ ساده زیستی را در دستور کار خود قرار‌دادند.

---------------------------------------------------------------------

*اعظم رحمت آبادی: دکتری تاریخ و تمدن اسلامی، استاد مؤسسه علمی-تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.

­

چکیده

استفاده‌ی بهینه از سرمایه و امکانات از عواملی است، که در اقتصاد مقاومتی نقش اساسی دارد و شاید بتوان گفت یکی از اساسی‌ترین عوامل مؤثّر در این زمینه به شمار‌می‌رود؛ چه این‌که رویکرد جامع در مورد اقتصاد مقاومتی شامل سه مرحله‌ی تولید، توزیع و مصرف می‌باشد. استفاده‌ی بهینه در راستای تحقّق پاسخ‌گویی به نیازهای واقعی انسان،که همان نیازهای فطری اوست، می‌باشد و با تأمین این نیازها راه رسیدن به هدف از آفرینش انسان،که شناخت و عبادت خالق است، هموار می‌شود. برای تحقّق این عامل، اصولی را باید مورد توجّه قرار‌داد که عبارتند از: تأمین نیازهای واقعی، میانه‌روی در مصرف، رعایت وضع اقتصاد عمومی، هزینه‌کردن در راه حلال، رعایت حقوق دیگران و...

بدیهی است رعایت این اصول و به تبع آن استفاده‌ بهینه از امکانات، آثار مثبت فردی و اجتماعی به دنبال دارد که از جمله می‌توان به افزایش معنویت، کاهش تجمّل‌گرایی، کاهش هزینه‌ها، تسهیل امور زندگی و تقویت بنیان خانواده و جامعه اشاره‌نمود. از دیگر سو عدم رعایت این اصول پیامدهای ناشایستی را برای فرد و جامعه به دنبال دارد. پیامدهایی مانند افزایش تجمّل‌گرایی، فشار اقتصادی، رشد رذایل اخلاقی، کاهش سرمایه‌های ملّی و سست‌شدن بنیان جامعه.

---------------------------------------------------------------------

*محمد امامی: استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی.

چکیده

پولشویی یکی از مباحث جدید فقه و حقوق جزا می‌باشد که بسیاری از جوانب و مبانی آن به علت جدید بودن موضوع، مبهم مانده و نیاز به تحلیل و بررسی دارد؛ به ویژه این‌که در روند جرم‌انگاری این فرایند، بعضی از اصول فقهی و حقوقی از جمله اصل برائت، ممنوعیت تجاوز به حریم خصوصی و... مخدوش می‌گردد. بنابراین لازم است علاوه بر بررسی مبانی فقهی و حقوقی جرم‌انگاری این فرایند به این تعارضات پرداخته‌شده و مستدلاً و مستنداً این تعارضات حل گردد. در این مقاله برآنیم در حد ضرورت و توان به این موضوعات بپردازیم و تعارضات تا حد امکان حل گردد.

---------------------------------------------------------------------

*محمدباقر گرایلی: عضو هیئت علمی جامعه المصطفی واحد مشهد و مدرس تحصیلات تکمیلی مؤسسه علمی-تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.

چکیده

میانه‌روی و اعتدال در معیشت، نشانه‌ تعادل روحی، خردمندی و مثبت‌اندیشی است که جایگاه ممتازی در فلسفه‌های اجتماعی و مفاهیم اخلاقی دارد. نظریه‌پردازان علوم اجتماعی آن را فصل ممیز زندگی انسان خردمند و به فضیلت نایل‌شده دانسته‌اند. گذران معیشت اقتصادی با رویکرد اعتدال و میانه‌روی، توصیه‌ شریعت اسلامی، عالمان وارسته و حکیمان، متألّهان و عالمان اخلاق است. حالتی بین افراط و تفریط در معیشت، هزینه‌ها و مصرف کردن‌هاست؛ به گونه‌ای که مورد نهی حکمی در قرآن و سنت و سیره‌ معصومان علیهم السلام­ واقع‌گردیده‌است. این رویکرد گرچه در نهایت سختی و صعوبت است، امّا نشانه‌ رشد و کمال و آراستگی به فضیلت‌هاست که اگر در محیط خانواده و سامان عائله رخ دهد، والاترین رویکرد زندگی اقتصادی حاصل می‌آید. مقوله‌ی اعتدال و میانه‌روی در مفاهیم قدسی شریعت با معیار قرار‌دادن شریعت و عقل و هوشمندی و خردمندی در آمیخته‌است.

تدبیر در منزل و تقدیر در معیشت، نمود بارز روحیه‌ اعتدال و میانه‌روی و عملکرد آن در ساحت اجتماعی و در مقوله‌ معیشت اقتصادی است و به قدری والایی یافته که نیمی از کسب، بلکه کل آن شمرده شده‌است.

در مقوله‌ تدبیر منزل، تقدیر در معیشت زن در کانون خانواده نقش محوری دارد چنان‌که شخصیتی همچون فارابی، زن را «ربّ‌المنزل» و «مدیرة‌المنزل» به حساب آورده‌است. ابن‌مسکویه، غزالی، خواجه‌نصیر و دیگران نیز همین مشی نظری را برگزیده‌اند. در اندیشه‌ اسلامی، بهترین زنان آن‌هایی هستند که در تدبیر معیشت سهم والایی را ایفا نمایند. این مقوله، ضرورت‌هایی همچون کمال‌یابی، جلوگیری از تضییع مال و امکانات، دینی‌شدن معیشت خانواده و احیای فرهنگ بالنده‌ میانه‌روی و قناعت را در پی می‌آورد و به همین دلایل ضرورتی تام و حیاتی دارد.

بر مقوله‌ تدبیر در معیشت آثار گرانباری مترتّب است؛ همچون تربیت نسلی معتدل و پاک، دست‌یابی به آرامش درونی، رشد روحیه‌ توکّل، رسیدن به تعادل اجتماعی، حفظ امکانات و سرمایه‌ها، استحکام نهاد خانواده، جلوگیری از پشیمانی‌ها، پرهیز از خطا، افزایش سطح بهره‌وری، دوری از صفات نکوهیده‌ حرص و طمع، پیش‌بینی آینده، دقت و انضباط، معنایابی زندگی، باروری هدف‌های پیش‌بینی شده و... 

---------------------------------------------------------------------

*علی اکبر نوایی: عضو هیأت علمی نشریه اندیشه حوزه.

چکیده

موضوع تحقیق حاضر، نقش زنان خانه‌دار در اقتصاد مقاومتی خانواده است. مقاوم‌سازی اقتصاد که اصطلاحاً از آن به «اقتصاد مقاومتی» تعبیر می‌شود، یکی از مهم‌ترین مباحثی است که در اقتصاد هر کشوری به ویژه در کشور ما به دلیل شرایط خاص اقتصادی- سیاسی آن مطرح است. سرآغاز تحوّل اقتصاد کلان به سمت اقتصاد مقاومتی، سالم‌سازی و مقاوم‌سازی اقتصاد خانواده به عنوان زیرساخت اقتصاد جامعه است. در این تحقیق، با استفاده از روش توصیفی‌-تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک کتابخانه‌ای به بررسی نقش زنان در اقتصاد مقاومتی خانواده پرداخته‌شده‌است. مدیریت اقتصادی خانه از لحاظ تخصیص بودجه و اصلاح الگوی مصرف بر عهده‌ زنان خانه‌دار است که با فراغ بال و آرامش بیشتری نسبت به زنان شاغل می‌توانند از عهده‌ این مسئولیت برآیند. همچنین با به کار بستن تعالیم دینی، آموزش آن به فرزندان و تربیت اقتصادی آنان زمینه‌های افزایش روزی و رشد اقتصادی خانواده را فراهم‌آورند.

---------------------------------------------------------------------

*فاطمه رضاپور: طلبه سطح دو مؤسسه علمی-تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.

چکیده

به تصریح قرآن کریم، یکی از موارد هشت‌گانه‌ تخصیص زکات، «مؤلّفه قلوبهم» است. در این مورد پرسش‌های متعددی قابل طرح می‌باشد؛ از جمله این که آیا این سهم ویژه‌ مسلمانان ضعیف‌الایمان است یا مخصوص کافران متمایل به اسلام یا هردو؟ و آیا حکومت اسلامی می‌تواند از این سهم برای کمک به برخی دولت‌های غیر مسلمان استفاده کند تا از این راه، حمایت آنان را در نهادهای تصمیم‌گیری بین‌المللی به نفع اهداف خود جلب نماید؟ همچنین، در شرایطی که کشور اسلامی خود با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، کمک به دیگر کشورها و ملت‌ها چه توجیه عقلانی و شرعی دارد؟ دلایل و شواهدی چند نشان می‌دهد که سهم «مؤلّفه قلوبهم» عام بوده و شامل مسلمانان و کفار می‌شود و دولت یا مردم مسلمان می‌توانند از این سهم برای کمک به گروه‌ها و ملت‌های هدف سود جویند تا در راستای مصالح ملی و دینی، آنان را به مواضع حکومت اسلامی متمایل سازند. از سوی دیگر، پرداخت زکات در موارد یادشده، افزون بر سهم مؤلّفه قلوبهم، از سهم «فی سبیل الله» هم امکان‌پذیر می‌باشد، چنان‌که حکومت اسلامی می‌تواند از منابع دولتی دیگر همچون انفال نیز برای اهداف ذکر شده هزینه نماید. دلیلی بر نسخ این حکم پس از رحلت پیامبر‌ ^{صلی الله علیه و آله و سلم} یا سقوط آن در عصر غیبت نیز وجود ندارد. با این حال، در پرداخت این سهم بایستی مصالح عمومی و منافع ملی مورد توجّه قرار‌گیرد و با انجام کار کارشناسی دقیق، صرفاً زمانی به چنین پرداخت‌هایی اقدام شود که سود بیشتری را نصیب اسلام و مسلمانان گرداند.

---------------------------------------------------------------------

*جواد ایروانی: استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مدیرگروه تفسیر و علوم قرآنی تحصیلات تکمیلی مؤسسه علمی-تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.

چکیده­

در این پژوهش به بررسی مأموریت‌ها یا وظایف ویژه‌ محوّل شده به هیأت‌های آمریکایی در قبال ایران، از دیدگاه اقتصادی پرداخته‌شده‌است. این مأموریت‌ها از زمان ریاست جمهوری ترومن در سال 1329ش/1950م و به شکل کمک‌های اقتصادی آغاز شد. این کمک‌ها منجر به وابستگی مالی ایران به آمریکا گردید؛ امّا هنگامی که کمک‌ها در سال 1346ش/1967م پایان یافت، دوره‌ جدیدی از مأموریت آمریکایی‌ها در ایران آغاز شد. هر چند مأموریت ویژه‌ اقتصادی آن‌ها در این دوره روی به یغما بردن نفت ایران متمرکز بود، امّا مأموریت اقتصادی دیگر آن‌ها، تبدیل ایران به بازار مصرف کالاهای آمریکایی از جمله تسلیحات نظامی، غلّات، ماشین‏ آلات و تجهیزات حمل و نقل بود. پس از انقلاب اسلامی و به دنبال اشغال سفارت آمریکا، در سال 1358ش/1979م روابط اقتصادی دو کشور دچار تغییر شد و مأموریت‌های اقتصادی آمریکا در ایران شکل تازه‌ای به خود گرفت. از این زمان به بعد تحریم‌های اقتصادی به عنوان یک مجازات اقتصادی به استراتژی آمریکا علیه ایران تبدیل‌شد و توسّط تمامی رؤسای جمهور آمریکا، این مدل بدون توجّه به وابستگی حزبی آن‌ها (دموکرات یا جمهوری‌خواه) به کار گرفته‌شد.

---------------------------------------------------------------------

*فاطمه خدابخشی: طلبه سطح دو مؤسسه علمی-تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.