نویسنده:
جواد ایروانی
چکیده
به تصریح قرآن کریم، یکی از موارد هشت‌گانه تخصیص زکات، «مؤلّفه قلوبهم» است. در این مورد پرسش‌های متعددی قابل طرح می‌باشد؛ از جمله این که آیا این سهم ویژه مسلمانان ضعیف‌الایمان است یا مخصوص کافران متمایل به اسلام یا هردو؟ و آیا حکومت اسلامی می‌تواند از این سهم برای کمک به برخی دولت‌های غیر مسلمان استفاده کند تا از این راه، حمایت آنان را در نهادهای تصمیم‌گیری بین‌المللی به نفع اهداف خود جلب نماید؟ همچنین، در شرایطی که کشور اسلامی خود با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، کمک به دیگر کشورها و ملت‌ها چه توجیه عقلانی و شرعی دارد؟ دلایل و شواهدی چند نشان می‌دهد که سهم «مؤلّفه قلوبهم» عام بوده و شامل مسلمانان و کفار می‌شود و دولت یا مردم مسلمان می‌توانند از این سهم برای کمک به گروه‌ها و ملت‌های هدف سود جویند تا در راستای مصالح ملی و دینی، آنان را به مواضع حکومت اسلامی متمایل سازند. از سوی دیگر، پرداخت زکات در موارد یادشده، افزون بر سهم مؤلّفه قلوبهم، از سهم «فی سبیل الله» هم امکان‌پذیر می‌باشد، چنان‌که حکومت اسلامی می‌تواند از منابع دولتی دیگر همچون انفال نیز برای اهداف ذکر شده هزینه نماید. دلیلی بر نسخ این حکم پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم یا سقوط آن در عصر غیبت نیز وجود ندارد. با این حال، در پرداخت این سهم بایستی مصالح عمومی و منافع ملی مورد توجّه قرار‌گیرد و با انجام کار کارشناسی دقیق، صرفاً زمانی به چنین پرداخت‌هایی اقدام شود که سود بیشتری را نصیب اسلام و مسلمانان گرداند.
---------------------------------------------------------------------
*جواد ایروانی: استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و مدیرگروه تفسیر و علوم قرآنی تحصیلات تکمیلی مؤسسه علمی-تحقیقی مکتب نرجس علیها السلام مشهد.