نویسنده:
جعفر شانظری
زهرا آبیار
سید مصطفی طباطبایی
DOR: 20.1001.1.29809185.1402.2.3.3.1
چکیده
تمدن، اصل تعالی فرهنگی و پذیرش نظم اجتماعی است. هر تمدنی برای پویایی و اعتلای خود بر ارکانی استوار است. این ارکان نیز نیازمند بستری مناسب برای پرورش فرصت‌های تمدن‌سازی است که تربیت معنوی چنین بستری را فراهم می‌کند. تربیت معنوی افراد جامعه از یک‌سو خود بر مبانی‌ای استوار است که زمینه‌ساز شکل‌گیری و اعتلای تمدن است و از سوی دیگر، جامعۀ متمدن، با تکیه بر همان مبانی می‌تواند در یک پیوستار، زمینۀ اعتلای معنوی و بقای تمدن را فراهم کند. نظر به اهمیت این مسئله، در این پژوهش تلاش شده با روش توصیفی-تحلیلی و واکاوی دیدگاه علامه جعفری، نقش تربیت معنوی در فرایند تمدن‌سازی تبیین شود. هرچند تربیت معنوی به‌صورت خاص در اندیشۀ علامه جعفری نیامده ولی با واکاوی آرای ایشان در مورد تربیت می‌توان گفت وظیفۀ اساسی تعلیم و تربیت در حیات معقول، گردیدنِ تکاملیِ نظام روحی و روانی متعلم با فراگیری اصول اساسی تربیت است. کاوش در اندیشۀ علامه جعفری با تکیه بر مبانی‌ای چون ایمان به خدا، تفکر و اندیشه‌ورزی، کرامت انسانی، اختیار، آزادی، محبت و اخلاق این نتیجه را به دست داد که لایه‌های تمدن‌ساز با نظر به این مبانی در چند سطح قابل تبیین است. در واقع تمدن‌سازی نیازمند نظام‌سازی از طریق قانونمندی و اجرای آن، حق‌محوری، پرهیز از فساد و نیز پیشگامی مسئولان در صلاح و پاکی درون است. علاوه بر این تربیت نیروی انسانی و حرکت به سمت مدینۀ فاضله هم از طریق خودخواهی مسئولیت‌زا و انصاف‌محوری محقق می‌شود. لایۀ دیگری که برای تمدن‌سازی نیاز است حضور در صحنه و توجه به عظمت آرمان‌های افرادی است که در فرایند تربیت معنوی به دنبال اعتلای تمدن هستند. به بیان بهتر تصعید آزادی به اختیار، خدمت به بشریت و حرکت تکاملی دل‌ها رقم‌زنندۀ این اعتلاست.
---------------------------------------------------------------------
* جعفر شانظری: دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت ع، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران(نویسنده مسئول)/ j.shanazari@ltr.ui.ac.ir
** زهرا آبیار: دکتری دین‌پژوهی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه/ abyar.z114@gmail.com
***سید مصطفی طباطبایی: دانشجوی دکتری تاریخ اسلام و مدرس دانشگاه، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران/ smtabatabaey1985@gmail.com
* شانظری، جعفر، آبیار، زهرا و طباطبایی، سیدمصطفی. (1402). «نقش تربیت معنوی در فرایند تمدن‌سازی (با تکیه بر اندیشۀ علامه جعفری)»، دوفصلنامه پژوهش‌های نوین در گسترة تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، ش3، صص96-65.