نویسنده:
علی اکبر نوایی
چکیده
میانه‌روی و اعتدال در معیشت، نشانه تعادل روحی، خردمندی و مثبت‌اندیشی است که جایگاه ممتازی در فلسفه‌های اجتماعی و مفاهیم اخلاقی دارد. نظریه‌پردازان علوم اجتماعی آن را فصل ممیز زندگی انسان خردمند و به فضیلت نایل‌شده دانسته‌اند. گذران معیشت اقتصادی با رویکرد اعتدال و میانه‌روی، توصیه شریعت اسلامی، عالمان وارسته و حکیمان، متألّهان و عالمان اخلاق است. حالتی بین افراط و تفریط در معیشت، هزینه‌ها و مصرف کردن‌هاست؛ به گونه‌ای که مورد نهی حکمی در قرآن و سنت و سیره معصومان علیهم السلام واقع‌گردیده‌است. این رویکرد گرچه در نهایت سختی و صعوبت است، امّا نشانه رشد و کمال و آراستگی به فضیلت‌هاست که اگر در محیط خانواده و سامان عائله رخ دهد، والاترین رویکرد زندگی اقتصادی حاصل می‌آید. مقوله‌ی اعتدال و میانه‌روی در مفاهیم قدسی شریعت با معیار قرار‌دادن شریعت و عقل و هوشمندی و خردمندی در آمیخته‌است.
تدبیر در منزل و تقدیر در معیشت، نمود بارز روحیه اعتدال و میانه‌روی و عملکرد آن در ساحت اجتماعی و در مقوله معیشت اقتصادی است و به قدری والایی یافته که نیمی از کسب، بلکه کل آن شمرده شده‌است.
در مقوله تدبیر منزل، تقدیر در معیشت زن در کانون خانواده نقش محوری دارد چنان‌که شخصیتی همچون فارابی، زن را «ربّ‌المنزل» و «مدیرة‌المنزل» به حساب آورده‌است. ابن‌مسکویه، غزالی، خواجه‌نصیر و دیگران نیز همین مشی نظری را برگزیده‌اند. در اندیشه اسلامی، بهترین زنان آن‌هایی هستند که در تدبیر معیشت سهم والایی را ایفا نمایند. این مقوله، ضرورت‌هایی همچون کمال‌یابی، جلوگیری از تضییع مال و امکانات، دینی‌شدن معیشت خانواده و احیای فرهنگ بالنده میانه‌روی و قناعت را در پی می‌آورد و به همین دلایل ضرورتی تام و حیاتی دارد.
بر مقوله تدبیر در معیشت آثار گرانباری مترتّب است؛ همچون تربیت نسلی معتدل و پاک، دست‌یابی به آرامش درونی، رشد روحیه توکّل، رسیدن به تعادل اجتماعی، حفظ امکانات و سرمایه‌ها، استحکام نهاد خانواده، جلوگیری از پشیمانی‌ها، پرهیز از خطا، افزایش سطح بهره‌وری، دوری از صفات نکوهیده حرص و طمع، پیش‌بینی آینده، دقت و انضباط، معنایابی زندگی، باروری هدف‌های پیش‌بینی شده و...
---------------------------------------------------------------------
*علی اکبر نوایی: عضو هیأت علمی نشریه اندیشه حوزه.