الملخص

إن صورة المرأة المسلمة اصبحت موضوع الیوم خاصة بعد أن أصبحت هدفا للتيارات الفكرية الهدامة التي تريد أن تشككها في دينها وقيمها بإثارة الشبهات حول حقوقها وواجباتها وذلك من خلال عدد من الوسائل منها تطاير وضعها الاجتماعي في الاعلام والصحافة على وجه الخصوص. لذا جاء اختيار موضوع «صورة المرأة المسلمة في مقالات الشهيدة بنت الهدى» مجلة الاضواء النجفية مجلة الاضواء النجفية انموذجا من اجل معرفة معايير الصورة في الصحافة وتحديد العوامل التي اسهمت في صياغة هذه الصورة.

قد کانت مجلة الاضواء نشرة إسلامية تشرف عليها اللجنة التوجيهية لجماعة العلماء في النجف وظهر على اغلب مواضيعها صفة التوجيه للمجتمع، صدر عددها الأول في شباط 1959م وتوقفت المجلة عن الصدور في تموز عام 1966م.

قد کانت رأت بنت الهدی مکانة المرأة المسلمة اخذت بالابتعاد مما رسم لها الدین بسبب سیطرة الحضارة الغربیة بواسطة عملاء کحزب البعث. فبادرت الشهیدة بتوعیه الافکار و ترسیم صورة المرأة المسلمة من خلال نشاطاتها الثقافیة لاسیما مقالاتها التی طبعت فی نشرة الاضواء. کانت قد بینت الشهیدة قضایا المرأة المسلمة منها: مكانتها في الإسلام، وتعليمها وعملها، وحقوقها فی الزواج، وحجابها، ودورها في المجتمع المعاصر و فی النهایه قد أثبتت الشهیدة أنّه لو قارنت المرأة المسلمة بين الحياة التي تعيشها في ظل الإسلام مع حياة المرأة في أوربا لأتضح الفرق بما اعطى الإسلام للمرأة من حقوق منحتها مكانة مهمة في المجتمع وإتضح أیضاً فشل المجتمعات غير الإسلامية و عجز الأنظمة الأخرى عن استيعاب وتحقيق حاجات الأنسان.

---------------------------------------------------------------------

*م.م. وسن صاحب عيدان: طالبة دکتوراه اداب تاریخ، خادمة في العتبة العلوية المقدسة.

چکیده

امامان همیشه خود را جانشینان برحقِ پیامبر  ^{صلی الله علیه و آله و سلم­} معرفی کرده و جز خود را شایسته منصب خلافت نمی‌دانستند. با وجود این امام رضا ^{علیه السلام} به رغم اصرار مأمون، خلافت را نپذیرفت و در نهایت با فشار و تهدید او به شرط عدم دخالت در کارها، ولی‌عهدی را قبول کرد. چرایی دوری گزیدن امام رضا ^{علیه السلام} از حکومت از دیرباز مورد بحث بوده است. این نوشتار شکل حکومت مورد نظر مأمون را، علت امتناع امام رضا ^{علیه السلام} از پذیرفتن خلافت می‌داند و مسئله آن بررسی شکل حکومتی است که مأمون در نظر داشت. جستار پیشِ‌رو به شیوه تحقیقی- تحلیلی و با تکیه بر اسناد کتابخانه‌ای فراهم آمده و دستاوردهای آن چنین است: عدم مشروعیت در بین آل عباس و عرب‌ها چالش اصلی مأمون بود. وی سعی کرد با طرفداری از آل محمد ^{صلی الله علیه و آله و سلم­} مشروعیت کسب کند. بدین منظور بر آن شد که خلافت را با کنترل و اشراف خودش به امام رضا ^{علیه السلام} ­واگذار کند. امام ^{علیه السلام} ­به‌هیچ وجه تسلیم این خواسته مأمون نشد. لذا او امام ^{علیه السلام} را به اجبار ولی‌عهد خویش ساخت تا از جایگاه معنوی ایشان به نفع حکومتش بهره ببرد. مأمون همچنین تلاش کرد مشروعیت الهی امامان شیعه ^{علیهم السلام} ­را به نفع خود مصادره کند؛ از این روی دو دخترش را به همسری امام رضا و امام جواد ^{علیهم السلام} درآورد؛ اما هیچ کدام از اغراض مأمون از نگاه امام رضا ^{علیه السلام} ­دور نماند. بنابراین امام ^{علیه السلام} ­به‌گونه‌ای رفتار کرد که مردم بدانند مأمون خیرخواه خاندان پیامبر نیست. ایشان با روشی نرم و به‌دور از خشونت با مأمون مقابله کرد و توانست مانع رسیدن او به اهدافش شود. امام ^{علیه السلام} پیشنهاد خلافت را قبول نکرد. چنانکه ولایت‌عهدی را به‌شرط عدم دخالت در امور پذیرفت تا مردم بدانند آنچه از مأمون و کارگزارانش سرمی‌زند به دستور ایشان نبوده است. همچنین امام رضا و امام جواد ^{علیهاالسلام} ­از دختران مأمون فرزندی نداشتند.

---------------------------------------------------------------------

*احمد ابراهیمی زاده: دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ و تمدّن ملل اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی و طلبه ­سطح چهار حوزه علمیه خراسان.

چکیده

هدف مقاله حاضر آن است تا ديدگاه حرمت تقليد را در دو مكتب تشيع و اهل سنت مورد بررسی قرار دهد. سلفيان اهل سنت و اخباريان شيعه، نگرش ضد تقليد را از مبانی اصلي خود می دانند. نقاط مشتركي از جمله نص‌گرايي و عقل ستيزی سبب جمود فكري در اين دو گروه گشته كه يكي از نتايج آن نگرش منفي در برابر تقليد می باشد.

سلفيان به جای استمداد از استدلال‌هاي عقلي، تنها به ظواهر كتاب و احاديث نبوی و سيره علماي سلف تكيه دارند و اخباريان ظواهر روايات معصومين ^{علیهم السلام­} را اصل مي‌دانند. هر دو دسته در اثبات ديدگاه خود دلايلی آورده‌اند و مبانی فكری خاصی را مؤثر بر نوع تفكرشان ذكر كرده‌‌اند كه در اين پژوهش، مقايسه‌ای ميان آن دو صورت گرفته و نقاط اشتراك و افتراق دو فرقه بررسی گرديده است.

---------------------------------------------------------------------

*سید حسن شریفی: مدرس حوزه.

**زهرا تاجر: طلبه سطح سه مؤسسه علمی تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.

چکیده

امام جواد ^{علیه السلام}، امام هادی ^{علیه السلام} و امام حسن عسکری ^{علیه السلام} در زمانه‌ای می‌زیستند که حسّاسیت خلفا در مورد امام شیعه بسیار بیشتر از زمان‌های گذشته بود و حکومت می‌کوشید تا با روش‌های مستقیم و غیر مستقیم هرگونه فعّالیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امام شیعه را تحت نظر قرار دهد. تلاش مأمون در تزویج دخترش امّ‌الفضل به امام جواد^{علیه السلام}، دعوت از امام هادی ^{علیه السلام} برای سکونت در سامرا توسّط متوکّل و محدود کردن امام حسن عسکری ^{علیه السلام} خود مؤیّد این نظر است. این حسّاسیت سبب می‌شد امامان نتوانند همچون پدران خود به فعّالیت‌های اجتماعی پرداخته و با عامه مردم در ارتباط باشند. پرسش این‌‌جاست که این سه امام بزرگوار چگونه در عرصه خانواده فعّالیت داشته و با خویشاوندان خود ارتباط برقرار می‌کردند؟

آن طور که از منابع دست اوّل و کتب روایی و تاریخی بر می‌آید، سیره امام نهم، دهم و یازدهم ^{علیهم السلام} در عرصه‌های اجتماعی از جمله ارتباط با خانواده و خویشان خود بر مبنای اصول قرآنی و اسلامی و به تبعیّت از سیره نبوی بوده است. نتیجه این پژوهش که با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، حاکی از آن است که ایشان با استفاده از روش‌های مختلف از جمله رعایت ضوابط اخلاق اجتماعی چه در درون خانواده و چه در جامعه و با ایجاد شبکه ارتباطی وکالت در درون هسته شیعه، این مأموریت خود را به انجام رساندند.

---------------------------------------------------------------------

*هادی وکیلی: عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد.

**فائزه بکمرادی: کارشناسی ارشد تاریخ تشیع.

چکیده

فراخواندن اجباری امام رضا ^{علیه السلام} به طوس منجر به مهاجرت عده زیادی از سادات به ایران شد. یکی از این سادات حضرت احمد بن موسی ^{علیه السلام} است که برای یاری امام رضا^{علیه السلام} با کاروانی از خاندان خود از مدینه به ایران هجرت کرد و در نهایت در غرب شیراز توسط حاکم این شهر به شهادت رسید؛ مدفون شدن پیکر مطهر آن حضرت در شیراز و کشف مقبره ایشان بعد از قرن‌ها و نیز ساخت بقعه ایشان در این شهر به نقطه تحولی تبدیل شده که شیراز و مردمان آن را به لحاظ سیاسی تحت تأثیر خود قرار داده است. مرقد مطهر حضرت شاهچراغ ^{علیه السلام} از لحاظ سیاسی تأثیرات عمیقی بر این شهر گذاشته است. این بارگاه در طول تاریخ، شاهد بسیاری از حوادث سیاسی این مرز و بوم و به خصوص حوادث شیراز بوده است. نقش این بقعه مطهر در اوضاع سیاسی این شهر بسیار پررنگ و محسوس می‌باشد. در وقایع سیاسی ایران، شیراز، مرکزی برای فرماندهی نیروها، اجتماع معترضان سیاسی و بسیج توده‌های اجتماعی بوده‌ است. از تأثیرات سیاسی حرم حضرت شاهچراغ ^{علیه السلام} در شیراز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: بست نشینی، تحصن و تجمع در بقعه حضرت در زمان استیلای افاغنه، حکومت قاجار، نهضت تنباکو، کودتای ژاندارمری سال 1334 ه. ق و نقش پررنگ بقعه در پیروزی انقلاب اسلامی.

---------------------------------------------------------------------

*سلیمان حیدری: استادیار بخش تاریخ دانشگاه شیراز.

چکیده

دوران حکومت فاطمیان بر مصر، یکی از شکوفاترین دوران‌های تمدن این کشور به شمار می‌رود. در این دوره کتابخانه‌های متعددی توسط خلفای فاطمی و وابستگان به ایشان تأسیس شد که نقش بسیار مهمی در شکوفایی فرهنگی و علمی این سرزمین ایفا کرد. در کنار خلفای فاطمی، افراد ذی‌نفوذ و دانشمند نیز کتابخانه‌های عظیمی ایجاد کرده بودند که محل اجتماع دانشمندان رشته‌های مختلف علمی بود. در پژوهش حاضر که به شیوه تحلیلی-توصیفی به انجام رسیده مهم‌ترین کتابخانه‌های شخصی در این عصر از جمله کتابخانه وزیر یعقوب بن کلّس، مبشر بن فاتک، افضل بن بدر جمالی، افرائیم بن زفان، قاضی فاضل و بالمضفر بن المعرف بررسی‌ شده است.

---------------------------------------------------------------------

*ابوالقاسم صادقی بنده قرائی: دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛ دانش پژوه سطح چهار حوزه علمیه خراسان.

**سید علی رضوی: دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛ دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه خراسان.

چکیده

موضوع این پژوهش، جایگاه و آثار نماز در کلام امام سجّاد ^{علیه السلام} است؛ که به بحث پیرامون اهمیّت نماز، حق آن، آثار و موانع درک حقیقت نماز و اوصاف نمازگزاران می‌پردازد. هدف از این پژوهش، بیان سیره و جمع‌آوری منسجم سخنان و رهنمودهای امام ^{علیه السلام ­}­در زمینه ­نماز از طریق مطالعه منابعی هم چون قرآن کریم، صحیفه سجّادیه و شروح آن و... می‌باشد.

با مطالعه دعاها و سخنان امام ^{علیه السلام} درمی‌یابیم که ایشان از بهترین راه ممکن به تبیین مهم‌ترین فروع دین و راه ارتباطی با خداوند متعال یعنی نماز، در آن روزگار فاسد پرداختند؛ با محتوای غنی دعاهای مرتبط با نماز، به آموزش غیر مستقیم آن اقدام کردند و نگذاشتند دسیسه دشمنان در انحراف دین به ثمر نشیند. با این اقدامات، باعث رشد فکری جامعه شدند که مقدمه‌ای برای دوران امامت امام باقر^{علیه السلام} ­و امام صادق ^{علیه السلام}  بود. با توجه به سخنان حضرت رحمت الهی، اطمینان قلب، زمانمند بودن و رعایت نظم و قوت بصیرت از آثار نماز است.

---------------------------------------------------------------------

*مریم پورحسینی: استاد مؤسسه علمی- تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.

**سمیه وحیدیان صادق: طلبه سطح دو مؤسسه علمی- تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.

چکیده

زن در اسلام و نظام آفرينش جلوه‌ای از جمال خداي سبحان است. الگويي كه امام خمينی‌ (ره) و مقام معظّم رهبري بر اساس بينش الهي خود از جايگاه بانوان و حجّ ابراهيمي ارائه مي‌كنند، بر پايه آيات قرآن و سيره معصومين ^{علیهم السلام} استوار است. حج یکی از ارکان و عناصر عبادی اسلام می‌باشد که هدفش تکامل شخصیتی مسلمانان است؛ در عين حال فریضه عبادی، سیاسی و اجتماعی حج، دارای عوامل سازنده و تأثیرگذار بر رشد معنوی و معرفتی بانوان است كه شرط این تأثیرگذاری، دارا بودن پیش‌نیازهای تربیتی می‌باشد. از سويی جايگاه بی بديل زنان و نقش مثبت يا منفي آنان در زمينه فرهنگ، اجتماع، سياست، اخلاق و غيره همواره قوام‌بخش نقش ديگر افراد جامعه بوده است؛ به نحوي كه هم می‌تواند باعث تشجيع مردان شود و هم زمينه‌ساز انحطاط و سقوط جوامع گردد. اين نوشتار برآن است تا با استناد به آيات و روايات، به تبيين نقش بانوان در حج بپردازد.

---------------------------------------------------------------------

*خديجه ابول‌اولا: مدرّس جامعة المصطفی العالمیه مشهد و پژوهشگر مؤسسه علمی- تحقیقی مكتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.

چکیده

جراحی زیبایی از موضوعات مستحدثه فقهی است که گر چه به شکل امروزین آن در دوران پیشین مطرح نبوده اما ریشه‌های بحث در متون دینی و منابع فقهی ما در دسترس است. حکم فقهی جراحی زیبایی از دو منظر عنوان اولی و عنوان ثانوی بررسی می‌شود. در حکم اولی اکثر فقهای امامیه قائل به اباحه هستند و عده‌ای هم قائل به حرمت می‌باشند. از ادله قائلین به اباحه می‌توان به اصالة الاباحه و قاعده سلطه اشاره نمود. قائلین به حرمت حکم اولیه جراحی زیبایی به دلایل حفظ نفس از ضرر و اضرار، تغییر خلقت خدا و مالک حقیقی بودن خدا، تمسک نموده‌اند. در برخی عناوین ثانویه حکم به اباحه جراحی زیبایی شود. غرض عقلایی، اضطرار، ضرورت، عسر و حرج، اهم و مهم و مصلحت از عناوین ثانویه‌ای هستند که جواز جراحی زیبایی را ثابت می‌کنند. در برخی موارد گر چه حکم اولای جراحی زیبایی اباحه است اما فقها بر اساس عناوین ثانویه حکم به حرمت نموده‌اند. از این عناوین ثانویه می‌توان به لمس و نظر حرام، تدلیس، غرور، اسراف و ضرر اشاره نمود.

---------------------------------------------------------------------

*زهره صفاتی: مجتهد علوم دینی و مدرس حوزه.

**مرجان کاظمی: طلبه سطح سه مؤسسه علمی- تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.

چکیده

از جمله مسائل مستحدثه‌ای که در دنیای امروز مورد توجّه جامعه بشری از جمله اندیشمندان دینی و جامعه پزشکی، قرار گرفته، مسأله تغییر جنسیت است. تغییر جنسیت به معنای تبدیل کردن هر یک از جنس زن و مرد، به جنس مخالف می‌باشد. با توجّه به این‌که جنسیت فرد در بسیاری از ابواب فقهی و مسائل حقوقی مؤثّر و مهم بوده و در جامعه امروز مخصوصاً ایران به تعداد قابل توجّهی در حال انجام است، بنابراین روشن شدن جایگاه آن در همه ابواب، از جمله فقهی و حقوقی، ضروری به نظر می‌رسد تا با بررسی و شناخت دقیق این پدیده و تبیین امکان چنین تغییری درعالم واقع و شناخت معیار و ملاک تعیین جنس فرد، بتوان موضوع را مشخّص و فروعات مسأله را بر آن مترتّب ساخت. هدف از مقاله، اثبات این ادّعا است که اوّلاً عنوان تغییر جنسیت تنها بر افراد سالم و خنثای روانی قابل صدق و انطباق است، ثانیاً تغییر حقیقی و کاملی که مبنای جواز در کلام اکثر فقهاست، در عالم واقع امکان‌پذیر نیست و جواز آن تنها در افراد خنثای روانی آن هم در موارد ضرورت و فقط جهت تسکین و درمان قابل اثبات است.

---------------------------------------------------------------------

*محمدباقر گرایلی: عضو هيئت علمي و مدير گروه حقوق جامعة المصطفی العالمیه.

**طاهره انفرادی: طلبه سطح سه مؤسسه علمی- تحقیقی مکتب نرجس ^{علیها السلام} مشهد.