DOR: 20.1001.1.29809185.1402.2.2.5.1

چکیده

این پژوهش در نظر دارد تا کنش‌های گفتاری استنادات قرآنی تاریخ ایلچی را بر اساس نظریۀ کنش گفتاری، تحلیل کند و به این پرسش پاسخ دهد که بر مبنای این نظریه، استنادات قرآنی این منبع، چگونه و بسامد هر کنش گفتاری به چه میزان بوده است؟ این پژوهش بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده و در آن از داده‌های کمی و کیفی استفاده ‌شده است.
بیشترین کنش گفتاری استنادات قرآنی تاریخ ایلچی، با تعداد 81 مورد از 115 مورد با 70/43 درصد، مربوط به کنش‌های اظهاری است. کنش‌های ترغیبی با 15 مورد با 13/04 درصد در جایگاه دوم از بیشترین استنادات قرار دارند. کنش تعهدی در استنادات تاریخ ایلچی 8 مورد بوده و 6/95 درصد کنش‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. 7 مورد با 6/08 درصد از کنش‌ها به کنش‌های عاطفی اختصاص داشت و در نهایت 4 مورد با 3/47 درصد کنش گفتار اعلامی در این استنادات دیده شد.
هنگامی‌که کنش‌های اظهاری بیشترین بسامد را در متن داشته باشند، نشانۀ آن است که نویسنده قصد دارد به ‌صورت شفاف و مستقیم، حقایق و اطلاعات را به خواننده منتقل کند. این نوع کنش گفتاری در متون علمی، تاریخی، خبری و آموزشی بسیار رایج است.

­---------------------------------------------------------------------

* علی غفرانی: دانشیار گروه ایران شناسی دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران/ A.ghofrani@basu.ac.ir

** رضا محمدی: فارغ التحصیل دکترای تاریخ انقلاب اسلامی، گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران (نویسنده مسئول)/  gmail.com@reza.muhammadi90

*** آسیه حسینی: دانشجوی دکتری تاریخ انقلاب اسلامی، گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران/asiye.hosseini@gmail.com

* غفرانی، علی، محمدی، رضا و حسینی، آسیه. (1402). «تحلیل کنش‌های گفتاری در استنادات قرآنی منابع دورۀ صفویه (مطالعۀ موردی تاريخ ايلچى نظام شاه)»، دوفصلنامه پژوهش‌های نوین در گسترة تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، ش2، صص137-109.

DOR:  20.1001.1.29809185.1402.2.2.6.2

چکیده

عقیدۀ امامت از مهمترین عقاید شیعۀ امامیه است که از سوی برخی اسلام‌شناسان غربی و متجددین مسلمان مورد تردید قرار گرفته است.آن‌ها بر این باورندکه ائمه ع در سدۀ نخست از این عقیده سخنی به میان نیاورده‌اند و این باور در اوایل سدۀ دوم شکل گرفته است. پژوهش حاضر با هدف دستیابی به گسترۀ بحث امامت، به بررسی درون‌دینی این مسئله پرداخته تا پاسخی برای این سؤال بیابد که آیا ائمه ع در سدۀ نخست از این عقیده سخن گفته‌اند؟ پس از واکاوی روایاتی که با موضوع امامت از سدۀ نخست به یادگار مانده و در کلام امام علی ع تا امام محمّد باقر ع نقل شده نتایجی برخلاف نظر شکاکان به دست آمد. این نتایج به وضوح نشان می‌دهد ائمه ع از همان آغاز، عقیدۀ امامت را به صورت کامل بیان کرده‌اند. در واقع آنچه حضرت علی ع در آغاز سدۀ نخست بیان کرده‌اند، از ائمه ع پس از ایشان نیز نقل گردیده است. آنان نه تنها از جایگاه و اهمیت اعتقاد به این مسئله سخن گفته‌اند بلکه به ویژگی‌های امام چون انتصاب از سوی خدا، علم و عصمت اشاره کرده و به تعداد ائمه ع و نام امامان پس از خود نیز تصریح کرده‌ و به تبیین عقیدۀ مهدویت هم پرداخته‌اند. این یافته‌ها پس از جمع‌آوری به روش توصیفی- تحلیلی به رشتۀ تحریر درآمد.

­---------------------------------------------------------------------

* غلامعلی مقدّم: استادیار گروه فلسفه دانشگاه علوم اسلامی‌رضوی/  Dr.Moghadam@razavi.ac.ir

** فاطمه خدابخشی: کارشناسی ارشد کلام اسلامی، دانش آموخته مؤسسه علمی تحقیقی مکتب نرجس ^{علیهاالسلام} (نویسنده مسئول)/ khodabakhshifatema@gmail.com

* مقدّم، غلامعلی و خدابخشی، فاطمه. (1402). « عقیدۀ امامت در کلام امامان شیعه در سدۀ نخست»، دوفصلنامه پژوهش‌های نوین در گسترة تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، ش2، صص 154-139.

چکیده

عصمت موهبتی الهی و ملکه‌ای علمی و نفسانی است که پیشینة آن به خلقت آدم ابوالبشر به عنوان حجت الهی برمی‌گردد. این ملکه، انسان را از بدی در فکر و عمل حفاظت می‌کند. هر یک از مفسران دربارة مفاهیم و موضوعات همسو با عصمت که غالباً ذیل داستان‌های قرآنی انبیاء آمده، به میزان توان علمی، عقلی خود و متأثر از منابع روایی سخن گفته‌‌اند. امکان و گسترة تأثیر شیطان بر معصوم، خوف، اجتهاد، پندار و ضلالت، موضوعات گزینش شده در این مقاله است که در آن‌ها نه تنها بین آراء مفسران اختلاف وجود دارد بلکه گاه دیدگاه یک مفسر در موضوعات مذکور دچار تعارض و نوسان است و نشان می‌دهد مبانی و دیدگاه مفسر در موضوعی مثل عصمت و مسائل مربوطه، معین و مشخص نیست. ضرورت پژوهش فراگیر آیات داستانی و توجه ثانویه به روایات مربوطه راه حل این تناقضات است. خروجی این پژوهش که به شیوه توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای فراهم آمده است، الگوپذیری انبیاء و حجج الهی را ممکن و از ورود پندارهای نادرست جلوگیری می نماید.

­---------------------------------------------------------------------

* محمد میرزائی: استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی/mirzaee@razavi.ac.ir

* میرزائی، محمد. (1401). «عصمت و برخی مفاهیم کلامی همسو با آن در قرآن از نگاه مفسران شیعه»، دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، ش1، صص5- 36.

چکیده

این پژوهش با هدف تبیین مبانی فقهی حقوقی، فروعات مرتبط با نفقه کودک را به روش توصیفی تحلیلی بررسی کرده است. تحلیل این موضوع نشان می‌دهد که ‌در فقه امامیه نفقه کودک دارای رتبه‌بندی بوده و ابتدا بر عهده پدر و در صورت نبود یا فقر، بر جد، مادر و... است که با رعایت الاقرب فالاقرب می‌باشد، اما در حقوق فرانسه بر عهده والدین یا زوجین مشترکاً است و وقتی زوجین معذور از نفقه باشند، بر عهده حکومت است. برتری فقه امامیه بر حقوق فرانسه در خصوص واگذاری مسئولیت‌ تأمین نفقه به وابستگان و حفظ کانون خانواده مورد توجه می‌باشد

­---------------------------------------------------------------------

* فاطمه زند اقطاعی: دکتـری قـرآن و علـوم گـرایش حقـوق، طلبـه سطـح 4 مدرســه علمیـه امـام حسیـن علیه السلام یـزد/ zand1382f@gmail.com

** سلیمه باه: کارشناسی ارشد فقه معارف گرایش قرآنی، طلبه جامعة المصطفی العالمیة مشهد و مؤسسه علمی – تحقیقی مکتب نرجس علیهاالسلام مشهد (نویسند‌ه مسئول)/ Salim24mlb.92@gmail.com

* زند اقطاعی، فاطمه و باه، سلیمه. (1401). «بررسی تطبیقی نفقة کودک در فقه امامیه و حقوق فرانسه»، دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، ش1، صص37- 64.

پس از حمله مغول، در زمان تیموریان با ثبات حاکمیت مراکز علمی از درون اجتماع مسلمانان و همچنین شیعیان نمایان شدند. مقالۀ حاضر در پی تبیین نقش علمای شیعۀ خراسان در گسترش علوم اسلامی در عصر تیموری است. یافته‌های این مقاله، که با بهره‌مندی از روش توصیفی-تحلیلی، انجام شده است، نشان می‌دهد عواملی نظیر همت و سخت‌کوشی عالمان شیعه، علم‌دوستی شماری از حاکمان تیموری، مهاجرت علما، تسامح دینی دولتمردان، گسترش قلمرو جغرافیای شیعی و پیوند تصوف و تشیع، در رونق علمی مراکز علمی شیعیان خراسان سهم بسزایی داشتند. شیعیان خراسان در شهرهای مشهد، نیشابور، هرات و سبزوار، مدارس دینی در اختیار داشتند. آن‌ها علاوه بر پرورش عالمان تأثیرگذار، در رشد و توسعۀ شاخه‌های متنوع از جمله فقه و اصول، فلسفه و کلام، اخلاق و عرفان، تاریخ و سیره و علم هیأت و نجوم، گام‌های مؤثری برداشتند که رهاورد این تکاپوی علمی را می‌توان در تألیف و نگارش آثار تحول‌آفرین و اثربخش خلاصه کرد.

­---------------------------------------------------------------------

*حسن احمدیان دلاویز: استادیار گروه تاریخ اهل بیت علیهم السلام جامعه المصطفی قم/ delaviz59@yahoo.com

* احمدیان دلاویز، حسن. (1401). «نقش علمای شیعه خراسان در گسترش علوم اسلامی در عصر تیموری»، دو فصلنامه تخصصی پژوهش‌های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، ش1، صص65- 86.

چکیده

یکی از راه‌های تسهیل و تسریع رشد، استفاده از شیوه تربیتی الگوسازی است. امروزه ضرورت اقتضا می‌کند این روش پرورشی در طراحی برنامه درسی اسلامی مدنظر قرار گیرد تا در شریان‌های حیاتی آموزش و پرورش جاری شود. نهج‌البلاغه با بیان سبک زندگی پیامبران و به سیره نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم افضلیت الگوهای نورانی را نشان داده است. از آنجا که آدمی به طور طبیعی به تقلید روی می‌آورد و فطرت نیز از این مسأله پشتیبانی می‌کند مراکز آموزشی می‌توانند با معیارهای نهج‌البلاغه اسوة حسنه را به طور غیرمستقیم در برنامه درسی بگنجانند تا نمونة رفتارهای مطلوب را در معرض دید متربیان قرار دهند. این حرکت خطر الگوهای باطل را که از دیر باز در صدد اسوه‌سازی بوده و به طور مستمر رفتارشان را در معرض نمایش و دید متربیان قرار می‌دهند، می‌تواند کمتر کند.

­---------------------------------------------------------------------

* مریم پورحسینی: استاد و پژوهشگر مؤسسة علمی- تحقیقی مکتب نرجس علیهاالسلام/ poorhoseynimaryam@gmail.com

* پورحسینی، مریم. (1401). «چرایی و چگونگی الگوسازی در برنامۀ درسی اسلامی با رویکرد نهج‌البلاغه»، دو‌فصلنامه تخصصی پژوهش‌های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، ش1، صص87-106.

چکیده

یکی از ارکان مناسک حج و عمره، طواف خانه کعبه و از موضوعات مطرح در طواف، طهارت است. طهارت، از شروط اختلافی فقهای مذاهب اسلامی بوده که در نظر مشهور، واجب و شرط صحت طواف و در دیدگاهی، مستحب و شرط کمال طواف است. با توجه به اهمیت این مسأله و از آنجا که به این موضوع به صورت تطبیقی پرداخته نشده است، نویسنده بر این هدف است که موضوع طهارت و احکام مربوط به آن را به شیوه اسنادی از منظر فقهای امامیه و مذاهب اربعه اهل سنت بررسی کند. از جمله مسائل بررسی شده در مقاله، تکلیف بانوان حائض، نفساء، مستحاضه و کسی که به دلیلی، توان حفظ طهارت خویش را نداشته و باید به وظیفه مسلوس یا مبطون عمل نموده یا نایب بگیرد، می‌باشد.

­---------------------------------------------------------------------

*محمدرضا کاظمی گلوردی: استادیار فقه و اصول دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد/ Mr_kazemigolvardi@yahoo.com

**سمیه صادقی: استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه بین المللی امام رضا†(نویسنـده مسئـول)/ sadeghisomayeh1397@gmail.com

* کاظمی گلوردی، محمدرضا و صادقی، سمیه. (1401). «شرطیت طهارت در طواف از منظر امامیه و مقایسه آن با فقه مذاهب اربعه»، دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، ش1، صص107- 138

چکیده

يكي از راهکارهای برون‌رفت از بحران، توانمندسازی افراد برای بهبود‌ بخشیدن به اوضاع در هنگام وقوع اتفاقات پرمخاطره است. طلاب حوزه‌های علمیه نیز مانند سایر اقشار جامعه می‌توانند با مشارکت در دو حیطة علمی و عملی در بحران‌ها به دولت و سایر نهادها یاری برسانند. نقش طلاب در مسیر توانمندسازی اجتماعی، فرهنگی و دینی جامعه بسیار حائز اهمیت است. بر اين اساس ایجاد زمینة مناسب از سوی حوزه‌های علمیه جهت برنامه‌ریزی و سازماندهی هر چه بهتر فعالیت‌ها و برنامه‌ها به منظور رشد و تعالی طلاب در ابعاد مختلف، ضرورت دارد. مقاله حاضر با هدف «شناخت نقش حوزه‌های علمیه در توانمندسازی طلاب در مدیریت بحران» با روش توصیفی‌ ـ تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است.

­---------------------------------------------------------------------

* حمیده مخلصی: دکترای مدرسی معارف گرایش اخلاق، استاد حوزه علمیه فاطمیه دامغان/ Ha.mokhlesi20@yahoo.com

** الهام فؤادیان: طلبه سطح سه حوزه علمیه فاطمیه دامغان/ elhamfoadiyan13@gmail.com

* مخلصی، حمیده و فؤادیان، الهام. (1401). «حوزه‌هاي علميه شیعه و توانمندسازي طلاب در مديريت بحران»، دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه، ش1، صص139- 162.

چکیده

مسأله ­حمایت از زنان در حقوق بشردوستانه در اسناد بین‌المللی متعددی ذکر شده که مهم‌ترین آن کنوانسیون‌های ژنو (1949) و پروتکل‌های الحاقی (1977) است که حمایت عام و خاص خود را در منازعات بین‌المللی و داخلی از زنان بیان می‌دارد. این مسأله در اسلام منحصر به حالت مخاصمه نیست بلکه در این حالت دارای اولویت است. این پژوهش با استفاده از روش‌های تفسیری به تحلیل ابعاد حمایت از زنان بر مبنای آیات قرآن پرداخته است. سیاست‌های پیشگیرانه در قرآن جلوتر از سیاست درمان‌نگر مطرح شده است. این امر به خصوص در منازعات دارای اهمیت است؛ زیرا اصل عدم تعرض به زنان و نیز اصل رفتار به معروف ایجاب می‌کند حقوق اولیه آن‌ها نادیده گرفته نشود و نیز حمایت ویژه قرآن در بحث عدم تعرض جنسیتی با ممنوعیت تجاوز جنسی، برخورد شدید با زناکار و نهی اجبار زنان بر زنا و... خشونت ناشی از جنگ و غریزه جنسی را به کنترل وا‌می‌دارد. همچنین غیرت‌ورزی را که جنبه پیشگیرانه قوی در کنترل نفس و حفظ ناموس دیگری دارد، مطرح نموده و بر حمایت از زنان مستضعف و مهاجر و اسیر تأکید می‌کند.

­---------------------------------------------------------------------

*جعفر زنگنه شهرکی: ­استاديار گروه حقوق دانشگاه علوم اسلامي رضوی/ zaganehjafar@gmail.com

**فاطمه زند اقطاعی: ­دانـش آموختـه سطـح سـه مؤسسه علمی- تحقیقی مکتب نرجس ^{علیهاالسلام} ­مشـهـد و مـدرس جامـعة المصطفی العـالـمیة (نویسنـده مسئـول)/ zand1382f@gmail.com

چکیده

قدر مسلم قیام امام حسین علیه السلام­­­­آغاز یک مبارزه­ تمام عیار بود كه بايد ادامه آن و هدایتش در مسیر واقعی‌ را مرهون فداکاری‌های حضرت زینب علیهاالسلام­­دانست. ایشان دست‌پرورده خاندان وحی و دوستدار هدایت مردم به ‌سوی سعادت و رستگاری بودند و در میدان مبارزه، نقش مؤثری داشتند و الگوی شایسته‌ای برای دیگران بوده و هستند.

آن بانوی بزرگ اسلام، بعد از واقعه­ عاشورا مسئولیتی سنگین بر عهده‌ گرفتند ‌و با ایراد خطبه‌هایي همراه با استدلالات قرآنی در کوفه، شام و در دربار یزید، اوضاع را دگرگون ساختند. در اين راستا مهم‌ترین شیوه‌های تبلیغی ایشان عبارتند از: رسالت ایشان بعد از واقعة عاشورا، مستندات قرآنی شیوه‌های تبلیغی حضرت، تبلیغات گفتاری و عملی.

تبلیغات گفتاری شامل شروع خطبه بدون «بسم الله الرحمن الرحیم»، ابتداي خطبه با حمد و ثنای الهی، بدون «بسم الله»، عواقب فراموشی یاد خدا، شناخت مخاطبین در تبلیغ، فصاحت و بلاغت، بصیرت و آگاهی.

تبلیغات عملی شامل رفتارهای عالمانه، شجاعت و ازخودگذشتگی، صبر و بردباری، دعا و عبادت.

بي‌ترديد شناخت شیوه‌های تبلیغ و به‌کارگیری ابزارهای مفید و لازم برای یک مبلغ امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. زيرا بدون اطلاعات مفید و نيز بي‌بهرگي از شیوه‌ها نتیجه مثبتی در تبلیغ نخواهد داشت. با اين توصيف در این تحقیق به دنبال این هستیم که مستندات قرآنی شیوه‌های تبلیغی و سبک و روش زندگی ایشان را بیان کنیم؛ چرا که يكي از مهم‌ترین روش‌های تبلیغ، الگوسازی است که قرآن کریم در آیات متعددی به آن اشاره کرده است.

­---------------------------------------------------------------------

* مصطفی احمدزاده: دکترای علوم قرآن و حدیث، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی/ m.ahmadzadeh@mhriau.ac.ir

** شفیقه رأفت: محصل دکتری رشته تفسیر تطبیقی جامعة المصطفی العالمیة (نویسنده مسئول)/ shafige_r@yahoo.com